Op dit moment is het niets bijzonders meer dat alle Nederlandse commerciële en publieke radiozenders via de satelliet in heel Europa te ontvangen zijn. Ze vormen onderdeel van het Canal Digitaal Satelliet aanbod op de Astra satelliet. Het is natuurlijk niet altijd zo geweest. Radio per satelliet speelde een belangrijke rol in het ontsluiten van de Nederland kabel voor commerciële omroep. Radio als voortrekker, pas later kwam de commerciële televisie. Veronica, toen nog als publieke omroep, speelde aan het einde van de jaren tachtig een rol als pionier.
Halverwege de jaren tachtig was er een enorme “boom” aan internationale commerciële tv-zenders die Europa probeerden te veroveren. Sky Channel, Music Box en later Super Channel stonden allemaal te rammelen aan de poorten van de Europese kabelmaatschappijen, Nederland was met zijn dichte bekabeling een gewild land. Deze eerste bescheiden omroepen waren de eerste tekenen dat commerciële televisie steeds moeilijker buiten de Nederlandse grenzen te houden zouden zijn.
Dan komt er satelliet televisie uit Nederland, Europa Television. De NOS doet samen met een aantal andere publieke omroepen uit Europa mee aan dit ambitieuze project om een pan-Europese zender te beginnen als tegenhanger van de opkomende internationale commerciële zenders als Sky Channel. Veronica, toen nog onderdeel van het publieke omroepbestel, wilde ook meedoen om haar grenzen te verkennen. Bovendien was het publiek geheim dat veel radiomedewerkers niets liever wilden dan een eigen radiostation. Niet voor niets was de omroep Veronica geboren uit het as van de zeezender Radio Veronica.
Europa Radio
Het jaar is 1986.Bij Veronica wordt het plan geboren om tijdens een Firato consumentenbeurs voor elektronica in de Amsterdamse RAI iets bijzonders te doen in plaats van alleen een stand om nieuwe leden te werven. Men wil ‘live’ gaan uitzenden, 24 uur per dag, onder de naam Europa Radio en dit signaal mee sturen met dat van Europa Televisie. Dit was mogelijk omdat bij televisie per satelliet extra ruimte is voor het uitzenden van verschillende geluidskanalen. In Nederland werd door Veronica ad hoc kabeldistributie geregeld. Zo konden in Nederland 1,7 miljoen huishoudens de programmering via de kabel op de FM volgen. In heel Europa werd het Europa Radio programma overdag uitgezonden via het testbeeld. En ook al waren de programma’s in het Nederlands – met een ‘adult contemporary’ muziek format, de reacties kwamen uit heel Europa binnen.
Indertijd zei Lex Harding over dit project in het Veronicablad: “We wilden al
heel lang bewijzen dat je met een goed team van radiomakers voor een klein bedrag een professioneel station kunt maken, dat door middel van de huidige techniek binnen korte tijd operationeel kan zijn. Zou je zo’n station in
Nederland of Europa een zendvergunning geven, dan kunnen we binnen enkele maanden starten! Iedereen weet dat het moeilijk ligt in Nederland, dus proberen we het op deze manier nog eens krachtig naar voren te brengen. Nu nog als experiment, maar als het aan Veronica ligt zo snel mogelijk als een gewenste uitbreiding van het Nederlandse radiobestel.”
Aanvankelijk was het ook de bedoeling dat het Europa programma zou worden uitgezonden door de lokale publieke omroep Radio Rijnmond en de
gelegenheidszender Radio Firato in de RAI te Amsterdam, maar daarvoor werd geen toestemming gegeven door het Ministerie van WVC. Jammer, want daarmee zou een tweede mogelijkheid van satellietradio aangetoond
zijn: om te kunnen dienen als ondersteunend programma voor lokale
radiostations, die zelf niet 24 uur per dag in de ether kunnen zijn. Overigens was – geheel tegen de zin van de initiatiefnemers – Europa Radio in sommige plaatsen ook in de ether te beluisteren: lokale piraten in onder andere in Hilversum en Amsterdam pakten het signaal van de kabel op en zonden het
illegaal uit. Het experiment is een succes, dit is weer echte radio.
Veronica Lokaal
Twee jaar later is er weer een Firato, in 1988. Europa TV bestaat niet meer, maar inmiddels kent Nederland al wel enkele dozijnen lokale (publieke) radiozenders. Bij Veronica wordt het plan geboren om een soort nationaal raamprogramma te maken voor deze zenders. Tijdens een experiment kan het concept worden getest. Zo gaat gedurende tien dagen de zender Veronica Lokaal van start, ook weer vanuit de RAI in Amsterdam. Ook nu met distributie via de kabel maar ook via een groot aantal lokale zenders in het hele land.
Wederom een groot succes. De geest is uit de fles en kon niet meer terug. Lex Harding kijkt er nu ter gelegenheid van het 10-jarige bestaan van Radio 538 op terug: “Eigenlijk hebben we met Veronica sinds 31 augustus 1974 voortdurend onze grenzen verkend. Met name Veronica Lokaal was echt leuk, toen hebben we er weer aan geroken wat radio maken is, een eigen zender te hebben. Veronica Lokaal was wel een soort doorbraak, we zijn toen zes weken doorgegaan. De Firato duurde maar tien dagen, maar we hadden zo de smaak te pakken dat we daar vanaf het Veronica gebouw op het Laapersveld mee zijn doorgegaan. We zijn toen verhuisd naar de kamer waar later de Radio 3 studio van Veronica kwam te zitten. Het was een fantastische tijd, steeds meer lokale radiostations gingen ons doorgeven via de ether, via de kabel. Je weet dat het leeft. Na zes weken moest de rechter eraan te pas komen om het te verbieden.”
Verboden
Wat Veronica werd verboden kon natuurlijk niet zonder gevolgen zijn. De mogelijkheden voor internationale omroepen als Sky Channel werden steeds groter: men experimenteerde met Nederlandse ondertiteling om de grenzen van de Nederlandse Mediawet te verkennen. Uit die tijd stammen ook de eerste contacten tussen Veronica en de mensen achter Sky Channel, zoals de toenmalige directeur Patrick Cox. Radiomakers Ton Lathouwers verliet Veronica om zich te gaan wijden aan een nieuw project, Sky Radio, een radiostation dat via de satelliet naar Nederland zou worden getransporteerd om hier op de kabel te komen. Vanwege de goede ervaringen op de Nederlandse markte wilde de eigenaar van Sky, Rupert Murdoch’s News International, wel in het radio avontuur investeren.
Vanuit het buitenland kwamen meer kabelradiozenders eraan. Naast Sky Radio waren dat Radio 10 vanuit Milaan dankzij een contract met de lokale zender Rete Zero, Italie en Cable One ook vanuit de Britse eilanden. Hun status was aanvankelijk een beetje schimmig, want dit was nog nooit vertoond. Allereerst: radio komt toch gewoon via de ether? Niemand luistert toch via de kabel naar radio? Ten tweede: was het allemaal wel legaal, die buitenlandse zenders die zomaar in het Nederlands uitzonden?
Aantrekkingskracht groot
De aantrekkingskracht van deze nieuwe kabelradio stations op de luisteraars was echter zo groot, dat men makkelijk de mensen aan de kabel kregen. De juridische fundamenten waarop de zenders waren gebouwd bleken in de praktijk niet altijd even sterk. In september 1989 deed het Commissariaat voor de Media uitspraak. Eigenlijk ging het toen niet om de radio, maar om de twee commerciële tv zenders die zouden gaan uitzenden in datzelfde najaar: RTL-Veronique vanuit Luxemburg met een officiële etherfrequentie van de Luxemburgse overheid met een satellietverbinding naar de Nederlandse kabel en TV10, die alleen een vergunning bezat om in Luxemburg naar de satelliet te stralen.
Het commissariaat sprak en keurde alleen RTL-Veronique goed. In datzelfde oordeel werd ook het doodsoordeel geveld over Cable One. Deze had alleen een zogenaamde uplink vergunning om vanaf de Britse eilanden naar de satelliet uit te zenden, maar was daar nergens op de kabel of in de ether te beluisteren. Sky Radio was wel beschikbaar op de Britse kabel en mocht doorgaan, net zoals Radio 10 dat via een piepkleine zender in Milaan uitzond. Misschien nauwelijks te ontvangen tussen de tientallen radiozenders in deze Italiaanse stad, maar een officiële Italiaanse uitzendvergunning was voldoende om deze omroep in Nederland volgens de letter van de wet toe te laten.
Volgens ing. Peter Jelgersma, die de constructie voor Radio 10 had bedacht, zou op deze wijze ook het TV10 van Joop van den Ende een vergunning van het Commissariaat hebben gekregen. Het verhaal gaat dat Jelgersma samen met Van den Ende naar Milaan waren gereisd om het beoogde hoofdkwartier te bezoeken, een appartement in een onooglijk flatgebouw in Milaan. Jelgersma had een gouden plaatje meegenomen met de naam TV10, maar Van den Ende vond het niks, die wilde liever in Luxemburg zitten. “Ja, dat verhaal is waar”, vertelde Jelgersma op een bijeenkomst van de Telecombrief Business Club. “Voor de juridische constructie koos ik dezelfde opzet als voor Radio 10. Dat betekende een lokale zender in Milaan, Rete Zero, die Jeroen Soer en ik daar huurden om daar het programma tegelijkertijd uit te zenden. Dat ging bij de radio, dus dat zou ook bij de televisie zo gaan.”
And the rest is history, zoals de Engelsen zeggen. Dankzij de eerste radio experimenten van Veronica op de satelliet werd een eerste slag geleverd aan het bestaande radiobestel. Sinds 1988 was daardoor commerciële radio mogelijk, en niet veel later ook commerciële televisie.