De posters voor de Apple iPod laten weinig ruimte voor twijfel: tienduizend songs altijd bij de hand. Wie heeft er nog Sky Radio nodig als je altijd je favoriete muziek op zak hebt? Een typisch voorbeeld van ‘disruptive technology’: de ware concurrent is niet een ander radiostation, maar een geheel nieuwe techniek die alle business modellen op zijn kop zal zetten. Een overzicht van de mogelijke toekomkstige ontwikikelingen op het gebied van de radio. Een ding is zeker: radio is bij uitstek het medium om nog persoonlijker te worden.
Sky Radio behoort nu tot de Top3 van de best beluisterde radiozenders en is ongetwijfeld een van de meest winstgevende. Dat wil niet zeggen dat deze comfortabele positie blijft voortduren. De muziekindustrie heeft de laatste jaren ernstige klappen moeten incasseren door de komst van ‘disruptive technology’ en likt nog steeds de wonden. De beurt is nu aan radio en alle tekenen wijzen erop dat het met radio dezelfde kant op gaat als met uiteenlopende media als tijdschriften en televisie: het massa bereik maakt gaandeweg plaats voor gespecialiseerde titels of themazenders die zich richten op een kleiner, maar beter gedefinieerd publiek.
Een meer persoonlijk medium.
De firma Forrester Research bevestigt deze trend in haar recente rapport ‘The Future Of Digital Audio’: eind 2010 zullen 20,1 miljoen Amerikaanse huishoudens naar satelliet radio luisteren, en 12,3 miljoen Amerikaanse huishoudens gebruiken hun MP3 spelers om te luisteren naar audio podcasts.
Podcasts schieten inmiddels als paddestoelen uit de grond: BNN, de BBC, de VRT, Virgin Radio, Radio 538, Disney, Newsweek, National Public Radio – iedereen is er als de kippen bij om de boot niet te missen. Met podcasts worden nieuwe aflevering automatisch op de computer gedownload en eventueel doorgespeeld naar een MP3 speler, die niet noodzakelijkerwijs een iPod hoeft te zijn. Het maakt gebruik van bestaande technologiën, een combinatie van audio en rss-feeds, die een soort TiVo voor de radio creëert.
Inmiddels is computer fabrikant Apple zo slim geweest het Podcasting volledig te integreren in haar iTunes music store. Hiermee geven ze de revolutie van de iPod en iTunes meteen een nieuwe impuls: het abonneren op podcasts is nog makkelijker geworden – en dat de strategie werkte bewezen de één miljoen nieuwe podcast abonnementen die in twee dagen tijd zijn afgesloten. Geheim is natuurlijk de super-gebruikers vriendelijkheid van de iTunes podcast portal. Wie in zijn enthousiasme iets te veel abonnementen heeft genomen (ze zijn toch gratis), wordt door Apple gewaardschuwd als hij een paar dagen lang niet naar de podcasts van een bepaald abonnement heeft geluisterd. Adam Curry, mede-oprichter van de PodShow Podcast Network,zegt erover: “Ik ben ervan overtuigd dat iTunes snel tientallen miljoenen mensen over de hele wereld vertrouwd zal maken met Podcasting.”
De opmars van podcasting is opmerkelijk: nog geen jaar geleden had niemand er van gehoord. De behoefte was kennelijk zo groot dat een jaar later jan en alleman aanhet podcasten is geslagen. Vergelijk dat eens met de moeizame introductie van DAB, dezogenaamde opvolger van AM en FM. De enige reden waarom podcasts nog niet nog populairder zijn is het feit dat ze tot dusver nog beperkt zijn tot gesproken woord: de muziekrechten zijn nog niet regeregeld. Is dat eenmaal het geval, dan is er geen stoppen meer aan. Op dit moment bedreigen de persoonlijke muziek selecties van MP3-speler bezitters al met name de non-stop radiostations; als podcasts straks ook muziek kunnen bevatten is de geest helemaal uit de fles.In Nederland heeft Buma Stemrahet voortouw genomen: ze vragen podcasters een vast bedrag per maand te betalen voor de door hen gedraaide muziek. Voor ‘zend-amateurs’ is dat maximaal 35 euro, voor professionals minimaal 85 euro per maand plus een percentage van de omzet. Het betreft een tijdelijke regeling die tot enmet het einde van dit jaar geldt. De vast gestelde tarieven zijn afgeleid van die voor webcasts.
Webradio
In Nederland is kabelradio zowat uitgevonden. Uit het verre verleden kenden we de draadomroep met vier(!) verschillende audiokanalen. Toen kwam de kabelradio, een contradictio in termino, want radio hoort natuurlijk helemaalniet aan een snoertje te zitten. Toch gebeurde het in Nederland, omdat de enige alternatieve commerciële radio alleen via de kabel kwam: Sky Radio, Radio 10 en Cable One waren de pioniers die ervoor zorgden dat radio luisteren via de kabel populair werd. De stap naar radio via de computer is dan niet zo ver meer.
Webradio heeft zich met de opkomst van breedband toegang snel ontwikkeld. Honderden, zo niet duizenden radiozenders zijn via het net actief. Geen wonder, want het maken van radio kan via de ether goedkoop zijn, via het web hoef je ook geen torenhoge energie rekeningen voor een zender te betalen. Veel stations streamen hun normale ether signaal via het web, daarnaast zijn er minstens evenveel uitsluitend actief via internet.
In Nederland zijn zowel publieke als commerciële omroepen actief met webradio. Daarbij bieden de commeriële zenders hun eigen signaal aan zoals dat ook de ether ingaat en hebben de publieke met name extra kanalen. Voorloper is de VPRO met haar 3VOOR12 kanalen, die inmiddels uitgebreid zijn met videokanalen. De omroep had het plan opgevat om dit jaar haar eigen draagbare webradio “ontvangers” te gaan verkopen. Hiervoor plaatste men een order bij de Britse fabrikant Reciva,maar het is onduidelijk of het verkopen van deze radio’s wel binnen de grenzen van de Mediawet ligt.
Inmiddels hebben ook de AVRO en de NCRV hun eigen webradiozenders. Bij de commerciële zenders zijn Radio 538 en (de vereniging) Veronica actief met extra kanalen, zoals Juize.FM en Kink ClassX. Het aardige van webradio is natuurlijk het feit dat je niet alleen lokale en nationale radiostations kan beluisteren, maar ook honderden andere zenders.
Al een paar jaar zijn enkele gespecialiseerde fabrikanten bezig met het maken van webradio’s. Dit zijn meestal kleine, gespecialiseerde firma’s,zoals het eerder genoemde Riciva. Van de grote fabrikanten heeft alleen Philips het door: zij hebben al enige tijd de zogenaamde Streamium producten leverbaar om naar webradio te luisteren. Ben je niet technisch ingesteld of wil je gewoon niet via de PC luisteren dan biedt zo’n webradio uitkomst. Een soortgelijk apparaat is de WebRadio van Solutions Radio b.v. in Nederland, die vooral wordt ingezet voor kerkradio en ethnische programma’s. Hiermee wordt webradio ‘portable’ gemaakt en zit je als luisteraar niet meer aan je PC vast en kan je overal in huis luisteren.
Nog een stap verder gaat de Australische fabrikant InFusion, die op de 2005 International Consumer Electronics Show in Las Vegas de technologie iRoamer liet zien, waarmee een draagbare Internet radio naar elk streaming radio station afstemmen zolang het zich in de nabijheid van een hot spot bevindt. Een koppeling van wifi met streaming.
Het vinden van webradio’s gebeurt met verschillende ’tuners’ die in de markt zijn. Apple heeft al vanaf het begin zo’n afstemmer in zijn iTunes software, ook Windows Media en Real Player bieden gidsen naar de radio streams. Ook bestaan er een aantal portals, zoals in Nederland die van Dowload.nl, onderdeel van Sanoma’s Ilse Media. Hierop toegang tot alle Nederlandse zenders en natuurlijk ook tot de eigen initiatieven als de interactieve Radio Libelle, jongeren station Kaboem FM en DJ Stalker radio. “Bezoekers kunnen op ieder gewenst moment van de dag luisteren naar de radiozender van hun keuze en van zender wisselen wanneer ze maar willen,” ronkt een persbericht van het bedrijf – maar dat is volgens mij nu juist typisch voor het medium radio.
DAB in de lucht
Volgens planning zijn in de meeste Europese landen de DAB uitzendingen gaande. DAB staat voor Digital Audio Broadcast en is de beoogd opvolger van de AM en FM. Er zijn echter de nodige problemen en cynici spreken dan ook al over Dead And Buried (Dooden begraven)en de vraag is of het ooit zover zal komen. Eén probleem is dat DAB verschillende frequenties gebruikt in verschillende landen: zo hebben de Britten besloten alle uitzendingen in Band III te laten plaats vinden, terwijl in de rest van Europa ook de zogenaamde L-band gebruikt wordt. Dat betekent in de praktijk dat radio’s die je in Engeland koopt niet alle zenders in Europa kunnen ontvangen. Niet direct een goed uitgangspunt voor een nieuwe uitzendnorm.
Een tweede probleem met DAB is dat het systeem vele jaren geleden werd ontwikkeld en dus niet het meest optimale gebruik maakt van de ruimte in de ether. Bovendien biedt het weinig tot geen plaats aan lokale omroepen. Alle zenders worden in zogenaamde multiplexen vanaf een centrale plaats uitgezonden. Dat is goed voor de zenders van de publieke omroepen, maar minder geschikt voor de veelheid aan commerciële kanalen. In de Verenigde Staten, waar de commercie in de ether heerst,heeft men dan ook afgezien van DAB en koos men voor een geheel eigen norm van digitale radio. Deze gaat de wereld in onder de naam HD Radio (high definition om de betere digitale kwaliteit aan te duiden). Het HD signaal wordt naast het bestaande analoge signaal op dezelfde frequentie uitgezonden via dezelfde zender. Volgens het hierboven genoemde rapport van Forrester zullenn 9,7 miljoen Amerikaanse huishoudens in 2010 een HD radio bezitten.
De reacties van de luisteraars op DAB zijn vooralsnog niet erg bemoedigend: alleen in Groot-Brittannië is het een relatief succes met bijna twee miljoen verkochte ontvangers. Zowel de BBC als verschillende commerciële zenders zijn actief met de promotie en zijn er vele ontvangers in de winkel te koop. De BBC maakt veel promotie van zijn digitale radiozenders – en heeft bovendien een groot aantal extra kanalen in de ether. De commerciële omroepen hebbe ook extra zenders. Dat betekent meer keuzes voor de luisteraar. In de praktijk blijkt echter dat met name mannen van 40+ de DAB radio’s kopen: de jeugd laat ze links liggen. In Nederland zendt alleen de Publieke Omroep uit via DAB.
De kans dat DAB het zal redden lijkt niet erg groot. Links en rechts wordt het inmiddels verouderde systeem ingehaald door nieuwe digitale technieken: webradio, podcasting, DRM, satelliet radio. Voor de luisteraar biedt DAB slechts weinig of zelfs geen toegevoegde waarde. Waarom zou men dan overschakelen? In de meeste landen waar men is begonnen leidt DAB een zieltogend bestaan of wordt weer ontmanteld. In Duitsland laat de publieke omroep ARD, die zelf aan het kraambed van de standaard heeft gestaan, al geluiden horen dat er nu wel genoeg geld in is gepompt en dat als het publiek het niet wil, ze er maar beter mee op kunnen houden.
De DAB norm ontwikkelt zich zelf verder in de richting van multimedia. In Korea maakte men er een standaard van waarmee het mogelijk wordt digitale TV naar je mobiel te sturen: DMB, Digital Multimedia Broadcasting, vandaag de dag (!) al zowel via satelliet als via de ether commercieel beschikbaar (en wat het satelliet deel betreft voorzien van codering door de firma Irdeto Access uit Hoofddorp!). De resultaten zijn zo goed, dat onlangs de media autoriteiten in Berlijn-Brandenburg ook al DAB wilde inruilen voor DMB. In Beieren is zojuist een proef van start gegaan om straks de WK Voetbal wedstrijden rechtstreeks op mobieltjes te brengen met DMB.In Londen doet Virgin Mobile een soortgelijke proef met een aantal TV zenders. Ondertussen houdt de Nederlandse overheid nog steeds vast aan haar plan voor het einde van dit jaar DAB licenties te verlenen.
Nieuwe kansen met DRM
DRM staat voor Digital Radio Mondiale, een norm die ontwikkeld werd door een groot aantal internationale kortegolfomroepen als Radio Nederland, Deutsche Welle en de BBC. Reden van het ontstaan was de slechte kwaliteit die kortegolf nog steeds biedt en die inmiddels niet meer van deze tijd is. DRM verschilt fundamenteel van DAB – hiervoor zijn geen nieuwe zenders en frequenties nodig: de omroepen kunnen het bestaande zenderpark en de frequenties gebruiken. De laatste jaren werd uitgebreid met het systeem getest en de resultaten zijn verbluffend: via de kortegolf kunnen programma’s in een prima digitale kwaliteit de wereld rond worden gestuurd. Maar niet alleen via de kortegolf, ook via de middengolf kan DRM worden ingezet. Sinds kort is ook een variant voor FM beschikbaar.
RTL, oftewel het oude Radio Luxemburg, zag meteen de commerciële mogelijkheden. Op een speciale demo-DVD die ze verleden jaar produceerden staan uitgebreid hun ambities: commerciële digitale radio voor de landen waar Radio Luxemburg al sinds jaar en dag actief is: Frankrijk, Duitsland, Groot-Brittannië, België en zelfs Nederland. In Duitsland is men al actief: de Duitse RTL programma’s worden via een middengolf zender uitgestraald. Omdat niemand nog een speciale DRM ontvanger bezit verkoopt RTL de radio’s via haar TV winkel RTL Shop rechtstreeks aan de kijker (en luisteraar). Inmiddels is RTL druk bezig met het verkrijgen van toestemming voor het gebruik van frequenties voor DRM. Voor Nederland, België, Duitsland en Frankrijk liggen die inmiddels vast. DRM ontvangers zijn nog maar mondjesmaat verkrijgbaar, maar vele omroepen waaronder BBC en Radio Nederland zenden regelmatig in DRM uit. Hetr systeem maakt een goede kans op succes, met name omdat het nieuw leven in de oude AM banden brengt.
Satelliet
Voor Europa is radio per satelliet niet echt een alternatief. Daarvoor spreken we teveel verschillende talen. In de USA nemen Sirius en XM Radio, de beide aanbieders van satelliet radio, wel een grote vlucht. Eind verleden jaar waren er 4,5 miljoen betalende abonnees, een groei van 150% in twaalf maanden tijd. Forrester verwacht in 2010 meer dan 20 miljoen abonnees. Let wel: betalende abonnees. Want Amerikanen vinden het niet erg om te betalen voor een breed aanbod van non-stop muziek kanalen plus een aantal specialistische themazenders én Howard Stern. De gewone radio is zó vergeven van commercials dat voor de welgestelde Amerikaan digitale satelliet radio een welkom alternatief is. Radio die overigens met een eenvoudige antenne in de auto of in huis ontvangen kan worden – dus geen uitgebreide schotels zijn nodig.
Dat de toekomst van de radio digitaal zal zijn staat vast. De toekomst zal ook gefragmenteerd zijn. Radiozenders die alles voor iedereen willen zijn hebben geen bestaansrecht meer. Via de diverse kanalen – ether,web, satelliet – kan de luisteraar meer dan ooit zelf bepalen wat hij wilhoren en wanneer hij het wil horen. Dat betekent tevens dat de bestaande business modellen op hun kop gaan. Hoe lang de weg zal zijn is nog onduidelijk. Het modderen met DAB laat zien dat het erg langkan duren; aan de andere kant toont het plotselinge – en onverwachte – succes van podcasting aan dat het ook in een stroomversnelling kan komen als luisteraars er plezier in hebben.
(Door Robert Briel; dit artikel is eerder gepubliceerd in Broadcast Magazine)